Ambachtsschool, Zwolle

Opgave

De voormalige Ambachtsschool ligt op een prominente plek en bepaalt de aanblik van de buurt Pierik. Het gehavende jaren dertig pand had echter een negatieve uitstraling op de omgeving, waardoor de leefbaarheid onder druk kwam te staan.  

Aanpak

Woningstichting SWZ, die veel woningbezit in de buurt heeft, werd door gemeente Zwolle gevraagd om mee te denken over de toekomst van het monumentale pand. Tevens werd architectenbureau BiermanHenket gevraagd een haalbaarheidsonderzoek voor eventuele herbestemming uit te voeren. SWZ kocht vervolgens het pand met het plan de toenmalige functie van culturele broedplaats te combineren met een woonfunctie. De opgave was sociale huurwoningen te creëren in de vorm van ateliers en starterswoningen met eigentijds comfort en met behoud van de bijzondere monumentale waarden. Daarbij kwam de wens van SWZ om duurzaamheid centraal te stellen bij de herbestemming.

Ontwerp

Uit het bouwhistorisch onderzoek bleken nog veel waardevolle elementen aanwezig te zijn, die zijn meegenomen in het ontwerp voor de renovatie. De transparante geometrische bouwvolumes waaruit de Ambachtsschool is opgebouwd en de toepassing van moderne technieken als gewapend beton, zijn kenmerkend voor de modernistische vormentaal zoals die door architecten van het Nieuwe Bouwen werd toegepast. De monumentencommissie van Het Oversticht hechtte bovendien grote waarde aan de slanke stalen kozijnen. Deze zijn gerestaureerd en in de originele grijze kleur teruggebracht. Om echter te zorgen voor een aangenaam binnenklimaat en de geluidsoverlast te beperken, is een tweede glazen gevel aan de binnenzijde toegevoegd.

Het exterieur, de centrale entree, het trappenhuis en de gangen zijn zoveel mogelijk gerestaureerd naar het oorspronkelijke beeld. Om kosten te besparen en de huur zo laag mogelijk te houden, zijn in de ateliers alleen beperkte ingrepen uitgevoerd en is de afwerking overgelaten aan de huurders. Voor de woningen, zogenaamde 'artlofts', waren grotere ingrepen nodig. Door de hoge en lichte klaslokalen te voorzien van een compact blok met facilitaire ruimten, is de overige ruimte vrij indeelbaar door de bewoner en kon de karakteristieke open structuur gehandhaafd blijven.

Duurzaamheid

Duurzaamheid speelde een belangrijke rol bij dit herbestemmingsproject. Het ging niet alleen om de hoge kwaliteitseisen die aan de renovatie werden gesteld, maar ook om de toepassing van duurzame energiebronnen voor verwarming. Er is een speciaal bodemlussensysteem onder het voormalige schoolplein (nu parkeerplaats) aangelegd dat gebruik maakt van warmte- en koudeopslag in de bodem. Hiermee worden de werkruimten en woningen in de zomer gekoeld en in de winter verwarmd.

Financiering

Voor het herbestemmen van de Ambachtsschool heeft de SWZ een financiële bijdrage ontvangen van het Rijk, de provincie Overijssel en de gemeente Zwolle. Burgemeester en wethouders van de gemeente Zwolle stemden in met een groot bijdrage ten laste van de subsidieregeling Bouwimpuls Overijssel en van het investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing. De overige 75 procent van de investering kwam uit het eigen vermogen van de SWZ zelf.

Exploitatie

De 35 artlofts, met een huurprijs onder de huurtoeslaggrens, zijn zeer gewild en op dit moment allemaal verhuurd. De circa 2500 m2 atelierruimte verhuurt de SWZ aan Stichting DOAS, die de ateliers vervolgens onderverhuurt aan kunstenaars en kleine creatieve ondernemingen. Over 2012 geldt een negatief exploitatieresultaat van 1,8 miljoen euro en de woningstichting houdt rekening met het aanhouden van negatieve cijfers voor de komende vijftig jaar.

Succesfactoren

• De tijdelijke bestemming van het gebouw als culturele broedplaats voor kunstenaars heeft de Oude Ambachtsschool gered. De kunstenaars die het gebouw kraakten, bewaakten het pand en zorgden ervoor dat het pand een rijksmonumentale status kreeg. Het Oversticht had hierbij een adviserende rol.
• Door de kunstenaars bij de herbestemming te betrekken en hen een stem te geven, verliep het proces soepel en kwamen allerlei creatieve ideeën van de grond.
• De gemeente maakte een slimme keuze door samenwerking te zoeken met de partij die veel woningbezit had in de wijk: woningbouwvereniging SWZ. Zij was er namelijk bij gebaat dat de leefbaarheid in de buurt verbeterd zou worden.
• Door de vasthoudendheid van opdrachtgever, bouwteam en gemeente bleek de ambitie voor herbestemming realiseerbaar en is mede dankzij aanzienlijke subsidies de Ambachtsschool behouden voor de toekomst.
• Bijzonder is dat er vanaf het begin in bouwteamverband is samengewerkt. Tussen de architecten, adviseurs, aannemer en onderaannemers was sprake van een open communicatie, de partners waren meedenkend en hadden oog voor kwaliteit, waardoor steeds afgewogen beslissingen genomen konden worden. Wat meewerkte, was dat het een geliefd gebouw is. Dit leidde tot veel sympathie tijdens het hele proces.
• Het project heeft plaatsgevonden in een gunstige tijd van economische voorspoed, waardoor veel mogelijk was.
• Door de herbestemming is de aanblik van de buurt enorm verbeterd. De frisse uitstraling levert een positieve bijdrage aan de leefbaarheid van de buurt.

Verbeterpunten

• Vergeleken met veel andere projecten, verliep het gehele verbouwproces van de Ambachtsschool voorspoedig. Het project heeft wel enige tijd stilgelegen toen de aanvraag voor de BRIM-subsidie (Besluit Rijkssubsidiëring Instandhouding Monumenten) liep. De toekenning van deze subsidie was doorslaggevend voor het behoud en de restauratie van de puien en maakte het wachten de moeite waard. Een snellere procesgang had echter tijd kunnen besparen.
• Ondanks dat er wel subsidieregelingen zijn voor restauratie, zijn er relatief weinig middelen beschikbaar voor de verbouw die vaak nodig is bij het herbestemmen van een gebouw.
• Enkele detailonderdelen van het ontwerp hadden volgens de architect beter gekund. De brandwerende deuren in de gangen aan de zuidzijde staan bijvoorbeeld wat ongelukkig dicht bij de trap. Door een verschil in maatvoering tussen tekeningen en werkelijkheid bleek er minder ruimte, maar omdat de stalen puien al kant en klaar op de bouw waren, de brandweer geen bezwaar had en de trappen niet veel gebruikt zouden worden, zijn ze niet aangepast. Verder had de architect liever niet de aftimmering van de leidingen en kabels in de ateliers gezien. Dit was als zichtwerk ontworpen, maar moest uiteindelijk van het nutsbedrijf toch omkast worden. Over deze details en over het ontwerp in het algemeen zijn echter geen noemenswaardige klachten bekend, integendeel, positieve geluiden alom.

Meer informatie

• DOAS, De Kraak Historie
• www.doas.nl

Prijzen

• In 2010 ontving SWZ voor dit project de Overstichtsprijs, een prijs voor opdrachtgeverschap en initiatiefnemers vanwege hun verdiensten voor de bevordering en instandhouding van het landelijk en stedelijk schoon.
• Eveneens in 2010 kreeg Woningstichting SWZ van de Vereniging Vrienden van de Stadskern Zwolle de Pluim uitgereikt voor de herbestemming van de school. De Pluim is een prijs voor een persoon, instelling of onderneming die blijkens verantwoorde bouw, verbouw of restauratie een bijdrage levert aan het behoud van het unieke historische karakter van Zwolle.

Contact

• Het Oversticht, M. van Zanten, mail@oversticht.nl, www.oversticht.nl
• Woningstichting SWZ, G. Eisma, swz@swz.nl, www.swz.nl
• Bierman Henket Architecten, projectarchitect S. de Bijll Nachenius, info@biermanhenket.nl, www.biermanhenket.nl