Adres

Oude Zuidwolderstraat 13 7701 AZ Dedemsvaart Nederland

Monumentstatus
Rijksmonument
Transformatiejaar
2010
Oude functie
Gashouder
Nieuwe functie
Culturele functie
Evenementenlocatie
Multifunctioneel gebruik

Na de introductie van aardgas zijn de meeste gashouders in Nederland tegen de vlakte gegaan. Die in Dedemsvaart werd echter in 1987 voor één gulden gekocht door de gemeente Avereest en daarmee voor sloop behoed. De Historische Vereniging Avereest riep een stichting in het leven om een nieuwe bestemming voor de gashouder te vinden. En met succes: de gerestaureerde, verbouwde gashouder biedt nu plaats aan culturele en educatieve activiteiten.

De opgave

De gashouder uit 1932 ligt aan de noordwestelijke rand van Dedemsvaart op het terrein waar ook het kalkovencomplex zich bevindt. De transformatie van de gashouder maakte deel uit van een herinrichtingsplan van dit gebied, waarbij Het Oversticht een adviserende rol speelde. Omdat de gashouder achteraf gelegen was, dicht bij woningen stond en de fundering in slechte staat verkeerde, is besloten de gashouder meer naar het midden van het terrein te verplaatsen. Het doel was vervolgens met restauratie en nieuwbouw het rijksmonument te behouden en diverse gebruiksmogelijkheden te creëren. Door de gashouder een nieuwe functie te geven, kan het voortbestaan beter gewaarborgd worden.  

De aanpak

Waardestelling
De gashouder is aangewezen als rijksmonument, omdat het een onderdeel is van ons industrieel erfgoed met belangrijke cultuurhistorische en architectuurhistorische waarden. De gashouder in Dedemsvaart is een gaaf overblijfsel van de voormalige methode van gasopslag. Gashouders zijn inmiddels hoogst zeldzaam geworden en de Dedemsvaartse houder is zelfs de laatst overgebleven natte telescopische gashouder in Nederland. In de kuip stond water, waar de klok in dreef. De rand onder de klok is de telescoop en die schoof bij het vullen van de houder langs de stijlen van het vakwerk mee naar boven. Als de houder gevuld was, kwam 'Kookt op gas' tevoorschijn; een nostalgische oproep die ook nu nog op de kuip prijkt.
  
Nieuw ontwerp
In de glooiing van het maaiveld is de entree tot de nieuwe kelder opgenomen. In de kelder bevinden zich de foyer, garderobe, bar, toiletten en overige dienstruimtes. Daarnaast zijn er twee kleine zalen die zich voor divers gebruik lenen. Boven op de kelder zijn de oorspronkelijke stalen kuip en klok geplaatst. Vanuit de foyer kan je via een trap de grote ronde zaal in de kuip bereiken. Deze zaal met dertien meter doorsnee biedt plaats aan ongeveer honderd bezoekers. Tussen de kuip, waarin vroeger water heeft gestaan, en de klok, waarin het gas werd opgevangen, is een glazen plafond aangebracht. Zo kon de bijzondere stalen constructie in het zicht blijven.

Investering

In 1987 kocht de gemeente Avereest de gashouder van het nutsbedrijf Rendo voor het fictieve bedrag van één gulden. De kosten voor conservatie, restauratie en verbouw, meer dan 1 miljoen euro in totaal, kwamen daar echter bovenop. De kosten die nodig waren voor de herbestemming en het functioneel maken van de gashouder bedroegen nog eens 750.000 euro.

Financiering

Gemeente Hardenberg (waar de gemeente Avereest bij de herindeling in 2000 in op is gegaan) verzorgde de restauratie van het gebouw en stelde hiervoor de benodigde 350.000 euro beschikbaar. Voor het rond krijgen van de overige kosten heeft de gemeente cofinanciering gezocht. Zo kwam een deel van de benodigde financiële middelen van het Europees Parlement te Brussel, die de gashouder benoemde tot LEADER-project (een Europees subsidiëringprogramma voor plattelandsontwikkeling). Samen met de provincie Overijssel droeg het Europees Parlement 750.000 euro bij. Het Oversticht trad op als inhoudelijk adviseur van de provincie bij de herbestemmingsopgave vanuit het stimuleringsprogramma 'Re-animatie Industrieel en Agrarisch Erfgoed Overijssel'. De overige financiën werden mogelijk gemaakt door diverse fondsen en een bijdrage van twintigduizend euro van de Historische Vereniging Avereest.

Exploitatie

De exploitatie wordt verzorgd door de Historische Vereniging Avereest. Door de inzet van 90 vrijwilligers bij de historische vereniging en 40 vrijwilligers bij het theaterpodium is de exploitatie haalbaar. Inkomsten worden gegenereerd uit de verhuur van de gashouder voor vergaderingen, presentaties, bruiloften, feesten en andere aangelegenheden. Als er bij een evenement behoefte is aan horeca, wordt deze uitbesteed aan een externe partij. De gemeente neemt als eigenaar van het pand het onderhoud op zich. 

Succesfactoren

  • Door het enthousiasme en de volharding van de Historische Vereniging Avereest is het aanvankelijke idee van de gemeente om op het kalkoventerrein een benzinestation te plaatsen, van tafel geveegd. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw liet de Historische Vereniging Avereest al een herinrichtingsplan voor het gebied maken. Dit plan ontving een Europese onderscheiding, de 'Conservation Award', waarmee het gemeentebestuur werd overtuigd van de potentie van het bestaande kalkovengebied. Ook heeft de historische vereniging zich hard gemaakt voor het behoud van de gashouder zelf. Op het moment dat gasbedrijf Rendo de gashouder af wilde breken, heeft HVA door het aantonen van de unieke waarden van dit bouwwerk de gemeente overgehaald de gashouder te kopen.
  • Het is bijzonder dat het is gelukt een rijksmonument te verplaatsen. Op de nieuwe locatie komt de gashouder beter tot zijn recht en is het gebouw veel beter zichtbaar.
  • Door de herbestemming is de gashouder, die normaal alleen van buiten zichtbaar was, nu ook te betreden en van binnen leefbaar. Dit educatieve element wordt nog eens versterkt door het glazen dak, waardoor de werking van de kuip en de klok zichtbaar is gebleven. Een stuk historie van Dedemsvaart is toegankelijk gemaakt.
  • Voorwaarde voor het slagen van de herbestemming is de samenwerking tussen de verschillende partijen geweest. Door slim ondernemen en de inzet van veel vrijwilligers is een project als deze exploitabel. Gedeputeerde van de provincie Overijssel, Dick Buursink, sprak bij de opening van het theater over de mooiste theaterzaal in Overijssel. Zo is de herbestemde gashouder niet alleen een visitekaartje voor het dorp Dedemsvaart en gemeente Hardenberg, maar ook voor de provincie. Dus hoewel het een kleinschalig project betreft, heeft het een bovenregionale uitstraling.


Verbeterpunten

  • Het gehele project, inclusief ideeënontwikkeling en planvorming, heeft in totaal circa twintig jaar geduurd. Door allerlei factoren heeft het lang geduurd totdat er een concreet uitvoerbaar plan lag en de daarbij behorende (hoge) financiële middelen.
  • Ondanks de goede samenwerking en de nauwe contacten met de overheden, zorgen de noodzakelijke procedures altijd voor vertraging.

Meer informatie

Contactpersonen

Bouwjaar
1932
Architect (transformatie)
Vellinga Menkveld Architecten
Eigenaar
Gemeente Hardenberg
Betrokken partijen
Het Oversticht,
Gemeente Hardenberg (voorheen gemeente Avereest)
Provincie Overijssel
Vellinga Menkveld Architecten
Historische Vereniging Avereest
Stichting Gashouder
Organisatie
Het Oversticht
Monumentnummer
515826
Google map of Gashouder, Dedemsvaart