Oostereiland, Hoorn

Het Oostereiland in Hoorn is een voormalig gevangeniscomplex op een in de 17e eeuw aangelegd eiland. Het complex biedt nu onderdak aan uiteenlopende gebruikers en functies: een filmhuis, museum, brasserie, ontwerpcentrum en toeristisch informatiecentrum. Bovendien zijn er 25 woningen en appartementen gemaakt, aangepast aan bestaande monumentale structuren. Het Oostereiland is openbaar gebied geworden.

Opgave

Om de havencapaciteit van Hoorn te vergroten, werden tussen 1662 en 1665 het Oostereiland en het Westereiland (het huidige Visserseiland) aangelegd. Het gevangeniscomplex op het Oostereiland stamt uit verschillende perioden, waaronder een Admiraliteitgebouw van eind 1600 tot het Alkovengebouw op de kop van eind 19e eeuw.  Het complex heeft verschillende functies gehad, waaronder als kazerne, bedelaarshuis, ‘Huis van Correctie’ (gevangenis) en Rijkswerkinrichting. In 1999 ging de gevangenis voor de tweede keer dicht en werd het complex ook voor de tweede keer in gebruik genomen door asielzoekers. De laatste asielzoeker verlaat op 15 december 2002 het eiland. Vanaf 2003 hebben de gebouwen leeg gestaan. Op 30 oktober 2007 koopt de gemeente Hoorn het eiland.

Aanpak

In 2007 kocht de gemeente Hoorn het eiland voor 3,6 miljoen euro van het Rijk. In 2008 bleek dat projectontwikkelaars vanwege de economische crisis het avontuur niet aan durfden te gaan. Hierdoor heeft de gemeente besloten de ontwikkeling zelf ter hand te nemen. Het eiland niet opknappen was onacceptabel vanwege onder andere het grote belang voor de stad en de lokale economie.

De gemeente organiseerde een ideeënmarkt om de Hoornse bevolking bij het project te betrekken. Op basis daarvan ontstond het definitieve plan, met een combinatie van cultuur, horeca en appartementen. Het programma op het herbestemde Oostereiland bestaat uit een museum, bioscoop, hotel en brasserie, een toeristisch informatiepunt, koopwoningen en enkele kantoren.

Op 27 januari 2007 ontving TPA HG architecten de opdracht voor ontwerp en restauratie voor het gehele gebouwencomplex op het Oostereiland. Voor de gemeente Hoorn is BBA, Bouwkundige Begeleiding Adviesgroep, als directievoerder van begin tot eind bij het project betrokken geweest.

Ontwerp

Hoofdvorm & interieur

Het Museum van de Twintigste Eeuw beschikt over in totaal 1600m² expositieruimte in het Alkovengebouw. De bioscoop op het Oostereiland heeft drie zalen en een filmcafé. Naast de bioscoop kan worden overnacht in het hotel van het voormalige gevangeniscomplex. Men kan er overnachten in een oude gevangeniscel, en op een verdieping hoger zijn er meer luxe kamers beschikbaar. In totaal beschikt Hotel Oostereiland over 26 hotelkamers. De brasserie is geschikt voor bijeenkomsten en ontvangsten, maar doet ook dienst als ontbijtruimte voor het gevangenishotel.

Ook zijn er op het cultuureiland 25 nieuwe appartementen en woningen gerealiseerd, aangepast aan bestaande monumentale structuren. Elke woning heeft unieke afmetingen (van minimaal 66m² tot maximaal 225m²) en een eigen indeling. Overeenkomst tussen de woningen is dat zij beschikken over een karakteristieke uitstraling met originele details, daarnaast heeft elke woning uitzicht op de historische zeehavens.

Programma

Het Oostereiland biedt onderdak aan de volgende gebruikers:

• Het Filmhuis Hoorn, onder de nieuwe naam Cinema Oostereiland. Met drie filmzalen is Cinema Oostereiland één van de pijlers van het nieuwe cultuureiland.
• Het Museum van de Twintigste Eeuw. Met de aanwezigheid van dit museum wordt een deel van de voormalige gevangenis weer letterlijk Huis van Bewaring, van stijlkamers en honderden voorwerpen uit de twintigste eeuw.  
• Brasserie Oostereiland met uitzicht over het Markermeer. De brasserie verzorgt de horeca van alle culturele instellingen in het complex.
• Hotel Oostereiland met onder andere kamers in het voormalige cellengebouw.
• Het Ontwerpcentrum waarin ondergebracht een architectenbureau, een bureau voor stedenbouw en landschap en een interieurontwerper hebben kantoor in het Alkovengebouw.
• Het Toeristisch Informatiecentrum voor de stad Hoorn.
• 25 woningen en appartementen.

Isoleren/ energieverbruik

Innovatief is het gebruik van een warmte- en koudeopslaginstallatie. De warmte wordt opgeslagen in de bodem op 150 meter diepte. Op deze diepte ligt een water-zandpakket waarin de warmte bewaard kan worden. Voor pieken in het warmteverbruik en voor de warmtapwaterbereiding van de woningen is er aanvullend een gemeentelijke hoogrendement cv-ketel geplaatst.

Erf

Er kwam een nieuwe brug naar het eiland, de kades werden vernieuwd en het eiland is opnieuw ingericht. Op de zuidoostelijke punt is bijvoorbeeld een ‘groen plein’ met bankjes aangelegd om te genieten van het uitzicht op het water. Het gehele Oostereiland is openbaar toegankelijk geworden, ook de binnenplaats van het gebouwencomplex. 

Financiering

De totale ontwikkelingskosten om het eiland aan te kopen, de historische gebouwen op te knappen en deze een nieuwe functie te geven waren ruim 30 miljoen euro. Het ministerie van OCW, de provincie Noord-Holland en het ministerie van VROM droegen ruim 5 miljoen euro bij in de vorm van subsidies. De jaarlijkse exploitatiekosten voor de gemeente zijn gedurende de herontwikkeling met 75.000 euro opgelopen tot 275.000 euro.

Een overzicht van de kosten van de herontwikkeling van het Oostereiland:

• Restauratiekosten gebouw: € 20.200.000
• Kosten nieuwe brug: € 1.550.000
• Kosten terreininrichting: € 2.000.000
• Kosten nieuwe kademuren en oevers: € 2.750.000
• Verwervingskosten: € 3.625.000
• Totale investering: € 30.125.000

Succesfactor

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) noemt de herontwikkeling van het Oostereiland een succes. Wat Hoorn goed deed was burgers al in een beginstadium laten meedenken over de nieuwe invulling van het oude gevangeniseiland, concludeert de RCE.

Valkuilen

De ontwikkeling en herbestemming is 6 procent duurder uitgevallen dan verwacht. De oorzaken zijn onder andere bodemverontreiniging, asbestsanering en de extra kosten voor het herstel van de fundering.

De verkoop van appartementen is minder goed verlopen dan gedacht waardoor er minder inkomsten binnenkwamen. Het gevolg is dat de gemeente extra onderhoudskosten en een grotere bijdrage aan collectieve voorzieningen had. Daarnaast zijn de huuropbrengsten van de bedrijfsruimten zijn lager dan geraamd.

Meer informatie

• De website van architectenbureau TPAHG architecten BV.
• 'Project Oostereiland', brochure voor de informatiemarkt van 20 april 2010.
• 'Hoorn maakt cultuureiland van historisch gevang', artikel in Binnenlands Bestuur, Saskia Buitelaar, 19 juni 2012.
• 'Hotelkamer met tralies', artikel in Binnenlands Bestuur, Saskia Buitelaar, 17 augustus 2012.
• Website van het Oostereiland.