Raambuurt, Deventer

Het voormalige industriegebied Raambuurt, in de ring rond de historische binnenstad van Deventer, is getransformeerd tot woon-/werkgebied. In de periode 2000–2008 is er een compleet nieuwe wijk opgebouwd, met behoud van het historische stratenpatroon en karakteristieke (industriële) monumenten.

Opgave

Ingeklemd tussen de oude vestinggracht, de stadsommuring en de haven ligt de Raambuurt. De Raambuurt is één van de eerste uitbreidingen van Deventer na de opheffing van de Vestingwet. De nieuwe buurt is gebouwd op de locatie waar de ‘ramen’ stonden waar de lakense stof op werd gespannen om deze na het vervilten weer enigszins op te rekken. Er verrezen aardewerkfabrieken, een inktfabriek en diverse pakhuizen. In enkele decennia is het hele gebied volgebouwd met wonen en werken dicht op elkaar.

Wanneer de ijzergieterij in 1932 failliet gaat worden er nog vóór de oorlog twee woonstraten aangelegd op het vrijgekomen fabrieksterrein. In de jaren negentig verdwenen vrijwel alle industriële activiteiten en ontstond er een ‘gat’ in de stad. Vanwege de vervuiling van de bodem zijn er plannen gemaakt voor sloop en nieuwbouw. Zeven panden zijn vanwege de monumentale kwaliteit op een inventarisatielijst van het Rijk gezet (1987). In 1996, het jaar van het industrieel erfgoed, stemde de gemeente in met de aanwijzing van zeven rijksmonumenten.

De opgave is om het voormalige industriegebied te ontwikkelen tot een leefbaar, karakteristiek en dynamisch woon-/werkgebied.

Aanpak

De Raambuurt valt onder de Grachtengordel, de ring rond de historische binnenstad van Deventer. De gemeente Deventer besluit in 1995 om de gehele Grachtengordel aan te pakken omdat deze ernstig dreigt te verpauperen. Vanwege de nabijheid van het stadscentrum en het station is dit gebied heel geschikt voor woningen. Het accent van de vernieuwingen is dan ook komen te liggen op het versterken van wonen en het terugdringen van bedrijvigheid.

In 1995 kreeg MTD landschapsarchitecten van de woningbouwcorporatie de opdracht voor het opstellen van een stedenbouwkundig plan en een inrichtingsplan voor de openbare ruimte. Bij dit plan hebben het historische stratenpatroon en een aantal industriële gebouwen een belangrijke rol gespeeld.

Ook in 1995 is de Stichting Industrieel Erfgoed Deventer, kortweg SIED, opgericht. De geplande sloop van het grootste deel van de Raambuurt was aanleiding voor de oprichting van de SIED. Er zijn bezwaarschriften ingediend tegen de voorgenomen sloop van verschillende panden. De projectgroep Raambuurt van de SIED heeft ervoor geijverd voor zorgvuldige oordeelsvorming, behoud waar mogelijk en het zo veel mogelijk zichtbaar laten blijven van dat het om een voormalig industriegebied gaat.

In 1996 is gestart met de sanering van de grond in de Raambuurt, want als gevolg van de ijzergieterij en de gasfabriek is de bodem ernstig vervuild.

De Raambuurt is voor een deel gesloopt waardoor er een mix is ontstaan van oude en nieuwe bebouwing.

Ontwerp

Wijk

Het historische stratenplan van de Raambuurt is behouden, evenals een aantal industriële panden. De historische panden - het laboratorium, drie pakhuizen, een rijtje arbeiderswoningen en de inktfabriek - staan nu tussen de nieuwbouw in. Bijzondere elementen naast de gebouwen zijn de twee kapitale schoorstenen. De sfeer van een industriegebied is ondanks de vernieuwingen bewaard gebleven.

De Raambuurt, Pothoofd en Bergweide hadden een fijnmazig net van spoorverbindingen. Het stukje Deventer industriespoor in de getransformeerde Raambuurt is een overblijfsel van het spoor waar nog maar heel weinig van overgebleven is. Dit stukje industriespoor is herlegd in de Bergpoortstraat.

Gebouwen (een selectie)

Kunstenlab

De modelmakerij voor ijzergieterij Nering Bögel is een rijksmonument. Het pand is gebouwd in 1928 door architect Postma en al in 1933 is het herbestemd tot laboratorium. De firma Noury & Van der Lande, waar het laboratorium van was, ging in 1967 op in AKZO. Het pand verloor in 1997 zijn functie en werd onder leiding van architect Peter Ghijsen in 2000 getransformeerd tot cultureel verzamelgebouw. Zie voor meer informatie: Cultureel verzamelgebouw sinds 2000 bolwerk van creatieve industrie.

Inktfabriek

De Inktfabriek is in 1889 gebouwd voor de inkt- en zegelfabriek van P. van Son & Co naar een ontwerp van Gerrit te Riele. NV Bergkwartier heeft de Inktfabriek grondig gerestaureerd en het pand een kantoorfunctie gegeven. Zie voor meer informatie: Voormalige Inktfabriek, Bergsingel 67.

Silo en pakhuis Weijers

De silo en het magazijn zijn aangewezen als rijksmonument waardoor voorwaarde voor een nieuwe bestemming was dat het uiterlijk en de structuur van de panden zo min mogelijk werden aangetast en er naar een passende functie werd gezocht. De provincie en gemeente hebben een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden om het archeologisch depot er te vestigen. Zodoende zijn in 2005 het getransformeerde pakhuis en de silo opgeleverd. Zie voor meer informatie: Silo en pakhuis Weijers.

Succesfactor

De Raambuurt is “de meest geliefde woonwijk van Deventer en dat heeft ons inziens te maken met de afwisseling van de bebouwing in grootte en ouderdom en de diversiteit in de omgeving: de grachten, de binnenstad en de IJssel. Niet in de laatste plaats kent de Raambuurt veel verschillende bewoners” (SIED, 2006, p. 2).

Valkuil

De restauratie van het voormalige pakhuis van Ten Hove heeft lang op zich laten wachten. Al in 1999 heeft NV Bergkwartier het rijksmonument aangekocht. Maar pas in 2013 is gestart met de werkzaamheden om het pand geschikt te maken voor mediabedrijf PubliTronic. De vertraging is voornamelijk een financiële kwestie, de geldkraan is dichtgedraaid. De rijkssubsidie waar NV Bergkwartier op rekende werd misgelopen: “De overheid heeft geen geld meer voor ons” (deStentor, 2007).

Meer informatie

• De transformatie van de Raambuurt is ingezonden voor de Gulden Feniks 2011 in de categorie Gebiedstransformatie. 
• Beschrijving in 'Deventer vs. Dordrecht' (City2City) in ezine #3 (oktober 2013) van het Nationaal Programma herbestemming.
• De website van de architect: MTD Landschapsarchitecten.
• De website van de Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (SIED).
• Rapport: ‘Voorstel tot behoud Senzoracomplex’, door Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (2006).
• Projectbeschrijving: ‘Bergpoortstraat’, door Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (24 augustus 2012).
• Artikel: ‘Raambuurt is eindelijk groen’, in deStentor (6 april 2009).
• Artikel: ‘Stadsbalkon Raambuurt krijgt vorm’, in deStentor (29 januari 2008).
• Artikel: ‘De Raambuurt, herrezen en … behouden’, door Ipe de Graaf in Nijvertijd, jaargang 9, nummer 15 (mei 2005).
• Artikel: ‘Sanering in Raambuurt Deventer kan beginnen’, in het Reformatorisch Dagblad (28 november 1995).
• Artikel: ‘Deventer knapt Grachtengordel op’, in het Reformatorisch Dagblad (3 november 1995).

Dit project is een inzending van De Gulden Feniks, de enige prijs die zich exclusief richt op het hergebruik van de bestaande gebouwde voorraad. De onafhankelijke stichting Nationaal Renovatie Platform (NRP) looft deze prestigieuze prijs ieder jaar uit voor de beste renovatie- en transformatieprojecten van Nederland. De Gulden Feniks wordt uitgereikt in de categorieën Renovatie, Transformatie en Gebiedstransformatie. Kijk voor meer informatie op www.guldenfeniks.nl en www.nrplaform.nl